Con sông Cửa Lớn chảy qua thị trấn Năm Căn, ở đoạn này cũng được gọi là sông Năm Căn. Theo hướng đi về mũi Ông Trang, phía bên hữu ngạn là chợ Năm Căn, thị trấn sầm uất với đường sá, công trình, nhà cửa và các khu thương mại, dịch vụ phát triển nhanh chóng. Nơi đây hứa hẹn hình thành một đô thị năng động trong tương lai.

Ngày trước, chợ Năm Căn là địa điểm giao thương thuận lợi vì chỗ này là ngã tư sông, nơi dừng chân của khách thương hồ. Họ là chủ những ghe hàng đi xuống cửa Ông Trang mua tôm khô, cá khô, hoặc ra Rẫy Chệt mua dưa hấu, xuống Rạch Gốc chở ba khía và ốc len, những xuồng ghe qua rạch Bà Thanh, Ông Định chở củi về hầm than…



Sau những chuyến đi dài "chèo chống mỏi mê", họ dừng lại bến này nghỉ ngơi chờ nước xuôi để đi tiếp, có khi gặp lúc nước ròng, phải chờ con nước lớn. Đây là thời gian khách thương hồ gặp gỡ trao đổi hàng hóa, hoặc chuyện trò, hoặc hỏi đường, dần dần rồi thành chợ bên sông. Nhiều chợ ở khắp vùng sông nước Cà Mau đã được hình thành như vậy.

Tại vị trí các ngã ba, ngã tư sông đầu tiên xuất hiện những xóm nhà, rồi đến hàng quán cho khách nghỉ ngơi ăn uống, những cửa tiệm chạp phô (tạp hóa) bày bán nhu yếu phẩm, đồ gia dụng, dần dần phát triển thành chợ.
Theo truyền miệng trong dân gian thì tên gọi "Năm Căn" đã có từ hơn 200 năm nay. Đầu tiên, có một người Hoa Kiều tên là Chệt Hột đến đây dựng lên 5 căn trại đáy, phía trên bờ thì làm rẫy. Công việc làm ăn rất phát đạt do nguồn cá tôm dồi dào và chưa có người khai thác.

Thấy có nhiều hoa lợi nên những người Hoa Kiều và người Việt cũng đến đây làm ăn sinh sống, lần hồi trở nên đông đúc. Vì có vị trí thuận lợi về đường sông nên ghe xuồng thường qua lại chỗ này, và người ta căn cứ vào dấu hiệu là dãy trại đáy 5 căn xuất hiện đầu tiên để gọi tên, lâu ngày thành địa danh "Năm Căn".
Tìm hiểu các sử liệu ghi chép lại từ thời Mạc Cửu khai phá vùng Hà Tiên đến Cà Mau khoảng năm 1680, nhưng không thấy nhắc đến địa danh Năm Căn. Mãi đến thời nhà Nguyễn có địa bạ ghi chép về huyện Long Xuyên (là vùng đất Cà Mau ngày nay) mới có nhắc đến. Địa bạ triều Nguyễn năm 1836 (năm Minh Mạng thứ 17) gọi là xứ Năm Căn, lúc đó theo thống kê đặc điền thì ở huyện Long Xuyên (thuộc tỉnh Hà Tiên) gồm 2 tổng: Long Thủy và Quảng Xuyên. Riêng tổng Quảng Xuyên có diện tích ruộng đất trên 445 mẫu, gồm 14 xã thôn, trong đó có "thôn Tân Hưng ở 5 xứ: Rạch Nón, Cái Mũi, Cái Lân, Năm Căn, Đồng Cùng có trên 192 mẫu ruộng (112 mẫu công điền và trên 80 mẫu tư điền với 1 chủ điền)”.
Thời thuộc Pháp, Năm Căn đã trở thành thị trấn sung túc, hai bên bờ sông mọc lên nhiều lò than, nhà cửa san sát, dân cư tấp nập, có bến tàu đò, có đường xe hơi đi từ Cà Mau về đến Năm Căn… Lúc bấy giờ, Năm Căn là 1 trong 6 quận nổi tiếng của Cà Mau. Năm Căn được coi là mỏ "vàng đen", cung cấp than đước cho cả Nam Kỳ lục tỉnh.
Ranh giới tự nhiên giữa 2 huyện Năm Căn và Ngọc Hiển là con sông Năm Căn, vốn có tên gọi là sông Cửa Lớn (tên chữ Hán là "Đại Môn Giang"), chiều dài 58 km, rộng trung bình 400 m. Đoạn từ thị trấn Năm Căn đến cửa Bồ Đề rộng đến 500 m, độ sâu từ 12-20 m. Sông có 2 cửa đổ ra biển là cửa Bồ Đề ở phía biển Đông và cửa Ông Trang ở phía biển Tây.

Con sông này được nhà thám hiểm Jacques-Yves Cousteau, thuyền trưởng tàu Calypso, đánh giá là 1 trong 100 dòng sông lớn nhất thế giới. Điểm đặc biệt nhất là dòng sông có dòng chảy từ biển ra… biển. Nói cách khác, đây là con sông không có thượng nguồn và hạ nguồn, đó là nét độc đáo so với những dòng sông nổi tiếng khác.
Sông Năm Căn là trục sông chính, có rất nhiều chi lưu tạo ra hệ thống sông ngòi chằng chịt ôm lấy những cánh rừng đước, sú, vẹt, mắm bạt ngàn. Với tài nguyên thiên nhiên rừng - biển vô cùng phong phú, cuộc sống của cư dân sông nước nơi đây từ lâu đã hình thành nếp sinh hoạt rất đặc trưng:
"Cha chài mẹ lưới con câu,
Chàng rể đóng đáy, con dâu ngồi nò"
Nghề đóng đáy xuất hiện từ rất sớm trên dòng sông này. Đây là nghề đánh bắt mang lại nguồn lợi kinh tế cao. Để đóng đáy, người ta chọn đoạn sông có dòng chảy tốt, độ sâu vừa phải, dùng cây gỗ lớn cắm xuống dòng sông, giăng thành hàng ngang từ 20-30 miệng đáy, rồi dùng dây thừng néo vào nhau cho cố định. Chờ khi nước ròng thì thả lưới, tôm cá theo con nước đi vào miệng đáy.
Ở đoạn sông gần cửa Bồ Đề có nghề săn cá dứa. Đây là loài cá biển có hình dáng giống cá ba sa hay cá tra, nhưng lớn hơn, có khi nặng đến 10 kg, thịt ăn rất ngon. Vào khoảng tháng 8 âm lịch là mùa trái mắm rụng xuống sông, cá dứa từ biển kéo vào từng đàn nổi lên mặt nước ăn trái mắm. Người dân dùng xuồng nhỏ chèo theo đàn cá vào, dùng lao đâm cá, người săn giỏi trong một buổi có thể đâm được vài chục con.

Mùa này cũng là mùa ba khía hội, ba khía là đặc sản của rừng Năm Căn, thịt rất thơm nhờ ăn trái mắm đen. Ngày xưa, ba khía được muối đem bán khắp Nam Kỳ lục tỉnh và không biết tự bao giờ, dân gian đã lưu truyền câu dân ca: "Anh ơi, tháng tám mưa dầm. Nhớ về Năm Căn săn ba khía hội…"./.
NGUỒN:http://www.baocamau.com.vn/